Klimaatactivisten krijgen gebiedsverbod: wat is het en hoe werkt het? Toelichting strafrechtadvocaat Jaap-Willem Roozemond

Een gebiedsverbod betekent dat iemand voor een bepaalde periode niet in een bepaald gebied mag komen. Dit gebied kan variëren van een straat tot een hele provincie.

Onder andere de rechter, de burgemeester en de officier van justitie kan een gebiedsverbod opleggen. In de praktijk zijn er veel verschillende situaties waarin een gebiedsverbod wordt opgelegd.

“Afhankelijk van wie het gebiedsverbod heeft opgelegd, gelden er verschillende regels”, zegt strafrechtadvocaat Jaap-Willem Roozemond.

“De burgemeester zal veelal een gebiedsverbod opleggen ter bescherming van de openbare orde. De officier van justitie en de rechter kijken, naast het belang van de openbare orde, ook naar onder andere het risico op herhaling.”

Vaak legt een rechter een gebiedsverbod op als iemand al in de fout is gegaan, of als het waarschijnlijk is dat iemand in de fout gaat. Het gaat dan bijvoorbeeld om supporters die zich misdragen hebben bij een voetbalwedstrijd, mensen die hebben meegedaan aan rellen tijdens de jaarwisseling of gevallen van geweld binnen een relatie.

“Soms heeft een verdachte een enkelband om, wat het eenvoudig maakt om te monitoren of diegene zich aan het verbod houdt”, legt Roozemond uit. “In bepaalde zaken, zoals misdragingen tijdens de jaarwisseling of een voetbalwedstrijd, kan als voorwaarde worden opgelegd dat mensen met een verbod zich ook melden bij het politiebureau.”

In het geval van hooligangedrag kan een gebiedsverbod worden gecombineerd met een stadionverbod. Als het gaat om een echtelijke ruzie met geweld, combineert een rechter vaak een gebiedsverbod met een contactverbod. “Dit soort verboden komt vaak voor”, stelt Roozemond. “Een verdachte kan dan wel aanvechten hoe groot het gebied is waar het verbod voor geldt.”

Bij de actievoerders van Extinction Rebellion die een gebiedsverbod kregen, is sprake van een verbod in relatie tot het demonstratierecht. “In dit geval is het gebiedsverbod opgelegd door de officier van justitie”, legt Roozemond uit. “Dit gebiedsverbod geldt over het algemeen voor negentig dagen, waarbij de officier onder voorwaarden de mogelijkheid heeft om te verlengen.”

Degene die het gebiedsverbod heeft gekregen, kan hiertegen in beroep bij de raadkamer van de rechtbank. Dat is nu gebeurd bij Extinction Rebellion.

Het komt niet vaak voor dat in soortgelijke gevallen een gebiedsverbod wordt opgelegd. Het is volgens Roozemond ook de vraag of een gebiedsverbod zoals opgelegd door de officier van justitie niet problematisch is, gelet op de duur daarvan.

In het geval van verstoring van de openbare orde kan bijvoorbeeld ook een noodverordening voor een korte periode worden gebruikt om de orde te herstellen. Het niet naleven daarvan kan strafrechtelijk gehandhaafd worden.

“Overigens is het veroorzaken van gevaar of hinder op de A12 mogelijk al een strafbare gedraging”, legt Roozemond uit. “Er moet altijd een zorgvuldige afweging gemaakt worden tussen het belang van de openbare orde en het belang om te demonstreren.”

Het kan zijn dat het gebiedsverbod voor de activisten een te vergaande inbreuk is op het demonstratierecht. Roozemond wijst onder meer op de duur van een gebiedsverbod en op het feit dat de overheid het “toekomstige” demonstratierecht beperkt met het gebiedsverbod. “Er wordt dus niet van geval tot geval beoordeeld in hoeverre de inbreuk proportioneel is.”

Als de persoon die een gebiedsverbod heeft gekregen geen enkelband draagt, is het veel lastiger om te controleren of die zich eraan houdt. “Je kunt natuurlijk in het geval van Extinction Rebellion kijken of iemand zich in de buurt van het protest ophoudt”, legt de advocaat uit.

“Maar dat is natuurlijk geen sluitende controle. Je kunt achteraf camerabeelden bekijken. Of je bent afhankelijk van mensen die weten dat iemand een verbod heeft en die melding maken van de overtreding.”