Pleegden extreemrechtse demonstranten politiek geweld in Den Haag? Met welke gevolgen?

Voor D66-leider Rob Jetten, wiens partijkantoor werd aangevallen, is er geen twijfel mogelijk, zo maakte hij zondag duidelijk bij Buitenhof. ‘Die demonstranten waren niet hup ADO of hup Utrecht aan het zeggen, maar ze scandeerden leuzen over het opeisen van Nederland.’ Oftewel: hier was geen sprake van hooligans of gewone relschoppers, maar van politiek geweld.

Op beelden gemaakt door omstanders, journalisten en relschoppers, waren inderdaad verwijzingen naar hooliganclubs en zogenoemde extreemrechtse ‘defendgroepen’ te zien. Zij bezigden nationalistische en extreemrechtse leuzen zoals: ‘Send them home’ en ‘White lives matter’.

Geweldpleging tegen agenten

Zondag maakten de politie en het Openbaar Ministerie duidelijk dat opsporing en vervolging hoge prioriteit hebben vanwege de geweldpleging tegen agenten. Veertien verdachten staan dinsdag voor de politierechter, onder wie minderjarigen. Ze worden bijna allemaal verdacht van geweld waarbij agenten of politievoertuigen doelwit waren.

Vier agenten raakten bij de rellen gewond. Volgens PersVeilig liepen bovendien acht journalisten verwondingen op. Maar wat betekent ‘politiek geweld’ in juridische context en hoe valt dit te bestraffen?

Criminoloog Willem Wagenaar, die bij de Anne Frank-stichting onderzoek doet naar zowel extreemrechtse groeperingen als naar voetbalhooligans, geeft Jetten gelijk. ‘Deze rellen waren geen hooliganisme. Hooligans vechten met elkaar in het kader van voetbal. Dit was heel duidelijk een politieke bijeenkomst, waarbij heel veel geweld is gebruikt.’

Het strafrecht maakt geen onderscheid tussen geweld en politiek geweld, reageert de in terrorisme gespecialiseerd strafrechtadvocaat Michiel Pestman per mail. ‘Geweld is geweld. Motieven spelen nauwelijks een rol.’

Zijn collega Jaap-Willem Roozemond beaamt dat. ‘Wat ik op de beelden zag, was openlijke geweldpleging tegen personen en goederen, dingen in de fik steken en het aanvallen van de politie. Dat lijkt op het eerste gezicht op klassieke rellen.’

Politieke context

Die rellen vonden alleen wel plaats binnen een zeer politieke context. De demonstratie van zaterdag werd half juli al aangekondigd door organisator Els Noort, op sociale media bekend als ‘Els Rechts’. Onder meer via X riep zij haar 26 duizend volgers op naar het Malieveld te komen.

Uit een reactie die zij voor het weekend op Facebook plaatste, blijkt dat zij ervan op de hoogte was dat volgers van de pagina Dutch Hooligan Scene zich bij de demonstratie zouden voegen. Daarmee nam de kans op geweld aanzienlijk toe, vanwege de reputatie van dergelijke groepen. In berichten op X nam Noort na afloop evenwel afstand van het geweld: ‘Als ik dit van tevoren had geweten, had ik dit nooit georganiseerd.’

Of de organisator uit Zoetermeer nu juridisch te vervolgen is, is een ingewikkelde kwestie, zegt advocaat Willem Jebbink, die afgelopen jaren betogers uit linkse en rechtse hoek bijstond. ‘Het is niet zo dat het geweld van de relschoppers automatisch afstraalt op alle demonstranten’, stelt hij.

Organisatoren met vreedzame intenties worden door de wet beschermd, zo luidt de jurisprudentie van het Europees Hof. Het Hof gaat daarbij uit van goede intenties. ‘Als je als organisator hooligans welkom heet en je weet dat ze mogelijk geweld gaan plegen, is dat wel een hellend vlak’, meent de strafrechtadvocaat.

Flinke strafeisen

Volgens Jebbink kunnen de relschoppers flinke strafeisen verwachten. De Europese democratische rechtsorde is gestoeld op vrijheid van meningsuiting, maar die is wel begrensd. Het oproepen tot geweld, haatzaaien en ondermijning van de democratische orde vallen hier niet onder.

‘De stenen die door de ruit gingen bij D66 kunnen worden gezien als een aanval op de democratische waarden’, meent Jebbink. ‘En ook geweldpleging zagen we zaterdag op grote schaal terug. De grondwaarden van het vrije debat zijn mijn inziens aangetast. Dat zal het OM moeten onderzoeken en dat zal zijn weerklank vinden in de strafeis.’

Dus ook al bestaat er niet zoiets als politiek geweld, geweld dat tegen de democratische waarden ingaat, beschouwt het OM als extra ernstig. De volgende ‘stap’ op de escalatieladder zou terrorisme zijn. De wet hanteert hiervoor enkel het begrip ‘terroristisch oogmerk’. Wie een overheid wederrechtelijk dwingt iets te doen of juist na te laten, kan zich aan terrorisme schuldig maken. Zou daarvan mogelijk sprake kunnen zijn?

Terroristische daad?

Roozemond, die in het verleden meerdere verdachten van terrorisme bijstond, wil ervoor waken dat ‘elk strafbaar feit wordt gepromoveerd tot terroristische daad’. Hij noemt als voorbeeld de aanval op het D66-bureau.

‘De vraag is wat daar aan voorafgegaan is. Dat kun je echt pas terrorisme noemen als je met een plan wilt bewerkstelligen dat een politieke partij iets doet of juist gaat nalaten wat tegen de wil van de partij ingaat. Als een 16-jarige relschopper impulsief besluit een steen door de ruit te gooien, omdat hij het niet eens is met die partij, dan is dat echt iets anders.’

Wel denkt Roozemond dat het voor de strafmaat kan meespelen dat juist het D66-kantoor doelwit werd. ‘Dezelfde baksteen naar binnen bij de Jumbo zou een totaal andere zaak opleveren, vanwege de rol die een politieke partij speelt in de samenleving. De rechter beoordeelt dat anders en dat kan van invloed zijn op het strafmaximum. Maar het is niet zozeer een ander soort delict.’

Dat de demonstranten agenten, ME en hun voertuigen aanvielen, kan volgens Roozemond eveneens leiden tot zwaardere straffen. Tegen burgers die geweld plegen tegen politiemensen is het uitgangspunt een drie maal zo hoge strafeis. Justitie staat volgens hem dus ‘niet met lege handen’. ‘Openlijk geweld wordt echt al heel hoog opgepakt. Er zijn voldoende strafbaarstellingen te gebruiken.’

Luister hieronder naar onze podcast de Volkskrant Elke Dag. Kijk voor al onze podcasts op volkskrant.nl/podcasts.