Waarom de zaak-Sanda Dia woede blijft oproepen: ‘Taakstraf en boete past niet’

Sanda Dia was in 2018 derdejaars ingenieursstudent aan de KU Leuven toen hij zich besloot aan te sluiten bij studentenclub Reuzegom in de hoop een beter netwerk op te bouwen. Waar de meeste Belgische studentenverenigingen een prima reputatie hebben, lag Reuzegom al langer onder vuur. Het stond bekend als gewelddadig en elitair, vertelt onderzoeksjournalist Tom de Smet, die de zaak-Sanda Dia jarenlang volgde voor De Morgen en Apache.

“Eerder waren leden van de club al veroordeeld voor het doodschieten van een varken”, zegt hij. Daarvoor kregen de daders dezelfde straf als de corpsleden nu. Bij het begin van academiejaar 2018-2019 ging het opnieuw mis. “De schachtentemmer (de student die de doop organiseert) kondigde aan dat hij er een ‘gestoord bruut jaar’ van zou maken”, vertelt De Smet. “Enkele weken later was Sanda Dia dood.”

De beruchte avond

‘Traditie’ bij Reuzegom waren de vernederende ontgroeningen. Zo ook bij Dia. Hij moest liters gin drinken, waarna de kranen in zijn kamer werden afgesloten. Vervolgens plasten Reuzegommers over hem heen. Een dag later moest Dia, samen met twee andere schachten (nieuwkomers binnen de verenging) urenlang verblijven in een zelf gegraven kuil, die volledig gevuld was met koud water. Ook moesten de schachten een levende goudvis doorslikken, visolie drinken en een vermalen muis opeten.

Dia raakte uiteindelijk bewusteloos, vooral omdat hij evenveel zout in zijn bloed had als iemand die vier liter zeewater drinkt. Daarnaast had hij een lichaamstemperatuur van 27,2 graden, bloedde hij uit zijn neus en mond en kreeg hij een hartaanval. Waar de twee andere schachten het ziekenhuis na een behandeling konden verlaten, bezweek Dia op 7 december 2018 aan meervoudig orgaanfalen. Tijdens de gehele doop zou Dia harder zijn aangepakt dan de andere twee schachten.

Taakstraffen en boetes

Het is een lange lijst aan gruwelijke gebeurtenissen. De verontwaardiging bij de nabestaanden van Dia, en met hen vele andere Belgen, was groot bij het horen van de uitspraak twee weken geleden. Naast dat alle daders een schadevergoeding van vier- tot vijftienduizend euro moeten betalen aan de familie Dia, moeten de achttien Reuzegommers boetes tot 400 euro betalen of een taakstraf tot 300 uur uitvoeren. Een strafblad krijgen ze niet. Het Belgische Openbaar Ministerie had celstraffen tot vijf jaar geëist.

“Het is een opmerkelijke uitspraak”, vindt strafrechtadvocaat Jaap-Willem Roozemond. “Onder de streep is er iemand overleden. De ouders zijn een kind verloren. Vrienden zijn voorgoed een vriend verloren. Een taakstraf en een boete past dan niet. Zelfs wij als strafrechtadvocaten vinden dat.”

“De uitspraak is een lange juridische lijdensweg van bijna vijf jaar geweest”, vertelt De Smet. Dat komt vooral door de vele vertragingen in het proces. “Heel wat advocaten van de Reuzegommers vroegen last minute extra onderzoek, één advocaat probeerde tevergeefs de rechter te wraken. Extra cynisch is dat de voor velen milde uitspraak in deze zaak door de rechtbank gemotiveerd wordt door onder meer de lange rechtsgang, die volgens hun advocaten maar dus ook volgens de rechtbank zeer belastend was voor de Reuzegommers.”

Klassenjustitie

De rechter stelde dat de Reuzegommers door de grote aandacht voor de zaak al extra gestraft zijn geweest. Ook dat vindt Roozemond opmerkelijk. “Als we kijken naar de Mallorca-zaak in Nederland of andere vergelijkbare zaken: ook daar was de media-aandacht gigantisch. Maar de straf is niet lager uitvallen. De zaken zijn inhoudelijk niet te vergelijken, maar er zijn wel parallellen.”

“Er werd al gevreesd voor klassenjustitie”, stelt De Smet. “De Reuzegommers komen uit zeer gegoede milieus. Zo is één van hen de zoon van een rechter. Veel Belgen stellen zich de vraag of de straffen even mild zouden zijn geweest als het om jongens van armere of allochtone komaf zou gegaan zijn.”

De Smet vindt het logisch dat die discussie wordt gevoerd. “Maar ik zie dat dan eerder in de context dat wie uit gegoede milieus komt zich topadvocaten kan veroorloven, en dus minder kans maakt op zware straffen. Vergeet niet dat Reuzegom verdedigd werd door de fine fleur van de Vlaamse advocatuur.”

Dit wil je ook lezen:

Uitspraak over dood Sanda Dia (20) tijdens ontgroening uitgesteld

Nalatigheid

De Smet snapt de woede bij veel Belgen over de uitspraak. “Dat de achttien leden zijn vrijgesproken voor schuldig verzuim vind ik hoogst opvallend. Enkele Reuzegommers werden uren voor het einde van de doop al gewaarschuwd door een voorbijlopende professor dat het niet goed ging met Dia, en dat ze het ontgroeningsritueel direct moesten stoppen. In werkelijkheid moest het zwaarste deel – inclusief het drinken van visolie en het urenlang in ijskoud water zitten – toen nog beginnen.”

Ook in de nasleep van de avond gingen de Reuzegommers over de schreef. Zo duurde het lang voordat Dia naar het ziekenhuis werd gebracht. Toen de politie om 4.00 uur aankwam op het domein in Vorselaar waar de ontgroening plaatsvond, was alles volledig schoongemaakt. De put was dichtgemaakt. Ook probeerden de Reuzegommers digitale sporen te wissen, al werden er nog wel beelden gevonden van Dia die roerloos op de grond ligt, een Reuzegommer die plast op iemand in de put en clubleden die bij een eerder evenement de gruweldaden onder de Belgische koloniale heerschappij in Congo toejuichen.

“Wat niemand in deze zaak heeft gewild, is de dood van Sanda Dia. Dat weegt mee in een straf”, vertelt strafrechtadvocaat Roozemond. “Maar als het gevolg van het handelen zijn dood is geweest en je hebt daar aan bijgedragen, dan zou op zijn minst een voorwaardelijke gevangenisstraf op zijn plaats zijn.”

Mediastorm

Ook de Vlaamse media krijgen veel kritiek momenteel. Zo publiceerden zij na de veroordeling de namen van de Reuzegommers niet, wat tot veel commotie leidde. Toen de ook in Nederland populaire YouTuber Acid dat vorige week wel deed in een veel bekeken video, lieten de Belgische media vooral de Reuzegom-advocaten aan het woord, die spraken over smaad en eerroof. De video van Acid is inmiddels verwijderd, het profiel van hem is een week opgeschort. YouTube bestempelde de video als cyberpesten.

Het vergroot de verbazing bij veel Belgen over de uitspraak, en vooral over de macht van de ouders van de Reuzegommers. De afgelopen weken zijn onder het motto ‘Justice for Sanda’ meerdere protesten georganiseerd in verschillende steden, waaronder Brussel, Gent en Antwerpen. Tot een eventuele hogere straf zullen die niet leiden: Dia’s nabestaanden kunnen niet in hoger beroep gaan. “Door een complexe juridische procedure werd de zaak meteen in beroep uitgesproken”, zegt De Smet. “Alleen als er procedurele fouten gemaakt zouden zijn, kan men de uitspraak nog aanvechten.”

Nederlandse zaken

Reuzegom bestaat inmiddels niet meer, maar de zaak heeft wel de discussie over andere verenigingen aangezwengeld. “Vooral de zin en onzin van studentendopen wordt sinds Sanda’s dood bediscussieerd”, zegt De Smet. “Er zijn maatregelen genomen om die praktijken te beteugelen, maar het is de vraag in hoeverre die te handhaven vallen.”

Ook in Nederland wordt de rol van ontgroeningen al jarenlang betwist. Twee keer leidde een ontgroening in ons land tot een dodelijk slachtoffer, in 1965 en 1997. In het laatste geval ging het mis bij het Groningse Vindicat, toen een aspirant-lid een liter jenever moest drinken. Dat werd hem fataal. Niemand werd uiteindelijk vervolgd.

Het incident dertig jaar daarvoor staat bekend als de roetkapaffaire. De twintigjarige David Louis Rutgers van Rozenburg overleed destijds doordat een kap over zijn hoofd werd gedaan, waarin roet was ingebracht. Daardoor stikte hij. “Er werden toentertijd boetes van 1.000 tot 2.000 gulden opgelegd”, zegt strafrechtadvocaat Roozemond. “Ook toen werd er gesproken over klassenjustitie, net zoals nu.”

De discussie over de vermeende ongelijke behandeling binnen het rechtssysteem speelt dus al veel langer, en is bovendien niet alleen in België aanwezig. Ook in Nederland is verontwaardiging over de zaak-Sanda Dia. Vanmiddag organiseert burgerbeweging Zwart Manifest een solidariteitsprotest voor de Belgische ambassade in Den Haag, zaterdag doet de basisdemocratische organisatie Doorbraak hetzelfde op het Stationsplein in Rotterdam. Op die manier hopen zij de zaak ook in ons land meer onder de aandacht te brengen.